چرخ زندگی

یک تانکای (نقاش) تبتی قرن نوزدهمی، چرخ دارما را دو هزار و نیم سال پس از کشیدن بودا روی شن، به تصویر می‌کشد. مانند یک گلوله برفی، چرخ لایه به لایه از جزئیات انباشته شده است. بارزترین برداشت از این ترکیب، یاما، ارباب آتشین قرمز رنگ مرگ است که چرخ را با پاها، دست ها و دندان هایش در آغوش گرفته. زندگی انسان هر چه هست، با مرگ قاب شده و کوتوله شده است.

چرخ روان شناختی بودا از چهار دایره متحدالمرکز تشکیل شده است. اولی کانونی است که سه حیوان را روی پس‌زمینه‌ای قرمز نشان می‌دهد. دومی هشت راهب را در حال صعود و نزول نشان می دهد. سومی به شش جهان دارای سکنه تقسیم شده است. و چهارمی لبه را با دوازده صحنه بیضی شکل می سازد. در بررسی ویژگی اصلی، دغدغه اصلی ما در این چرخ، هاب یا مرکز آن است.

روانشناسی انسان لایه لایه است – درست مانند چرخ تبت. ما ابتدا باید لایه های بیرونی را قبل از رسیدن به محور جدا کنیم. برای درک اصل ویژگی اصلی، نیاز به مشاهده گسترده خود و دیگران است. ویژگی اصلی یک ضعف تلقی می شود، در اصل نه به این دلیل که لزوماً به خودی خود یک ویژگی بد است. در واقع، ویژگی اصلی اغلب می تواند به ظاهر نجیب باشد: نظم و انضباط شدید شخصی، میل عمیق به عدالت اخلاقی، یا تمایل به در نظر گرفتن نیازهای دیگران. آنچه آن را به نقطه ضعف اصلی ما تبدیل می کند، ارتباط ما با آن است. [همانا] این آخرین صفت هویت واهی ما است که ما قصد داریم از آن دست برداریم. ما به آن افتخار می کنیم، برای زنده نگه داشتن آن مبارزه می کنیم و از هر فرصتی برای تجلی آن استفاده می کنیم.

گورجیف در حالی که کار درونی خود را بیان می کرد، ادامه داد: “پس از تامل و اندیشه بسیار به این نتیجه رسیدم اگر من عمداً استفاده از قدرت استثنایی را که در اختیار دارم متوقف کنم… تله پاتی و هیپنوتیزم… آن وقت بدون شک همیشه و در همه چیز فقدان آن احساس می شود. ” ⁱ

تیپ های سیاره ای

غالب ترین تأثیرات سیاره ای بر روان انسان هفت جرم تابناک آسمانی هستند که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده هستند: ماه، عطارد، زهره، خورشید، مریخ، مشتری و زحل. هر کدام با یک شخصیت یا تیپ روانشناختی خاص همراه بوده و هر تیپ با ویژگی اصلی مربوطه مرتبط می باشد. اگرچه این آموزه دیگر رایج نیست، اما در زمان خود تأثیرگذار بود و اصطلاحات ادبی مانند «دیوانه»، «مرکوریال»، «معنوی»، «جنگی»، «شاد» و «عبوس» را وارد چرخه ادبی کرد که در آثار رایجی مانند نوشته های سروانتس و نمایشنامه های شکسپیر یافت می‌شود.

چارچوب تیپ های سیاره ای به ما کمک می کند تا با طرح اجمالی مجموعه ای از ویژگی هایی که احتمالاً داشته باشیم، ویژگی اصلی خود را ببینیم. وقتی که این نظریه را درک کردیم، می توانیم در طول زمان و با کار درونی، آن نظریه را با مشاهده عملی مطابقت دهیم. در حالی که ما در دیدن کانونی که به روانشناسی ما قدرت می دهد، مشکل داریم، این برای تک تک اطرافیان ما آشکار است. دوستان و خانواده ما می دانند که آیا ما نسبت به خود وسواس داریم یا خیر، اگرچه ممکن است ندانند که این ویژگی را غرور بنامند. آن‌ها می‌دانند که آیا ما دائماً با درگیر شدن در جزئیات، کل را از دست می‌دهیم، اگرچه ممکن است ندانند که این را مجنون یا دیوانه بنامند. آن‌ها می‌دانند که آیا ما معمولاً در یک جمعیت ناپدید می‌شویم، اگرچه بسیاری نمی‌دانند که این را نا بودن از تیپ زهره ای بنامند. آن‌ها می‌دانند که آیا ما آدم‌های کنترل‌کننده‌ای هستیم، اگرچه ممکن است ندانند که این را سلطه زحلی بنامند. پیتر اوسپنسکی می گوید: “گاهی اوقات جمع‌آوری نظرات دوستان درباره خود مفید است، زیرا این اغلب به کشف ویژگی‌های فرد کمک می‌کند…”

[گورجیف] “مطالعه نقص اصلی و مبارزه با آن، همانا مسیر فردی هر انسان را شکل می دهد، اما هدف باید برای همه یکسان باشد. این هدف، پی بردن به هیچی خود است. تنها زمانی که انسان واقعاً و صادقانه به درماندگی و هیچ بودن خود رسیده باشد و فقط زمانی که دائماً آن را احساس کند، برای مراحل بعدی و بسیار دشوارتر کار آماده می شود.” ⁱⁱⁱ

[پیتر اوسپنسکی] “هرگاه کسی با تعریفی که گورجیف از ویژگی اصلی او ارائه می کرد مخالف بود، همیشه می گفت که این واقعیت که آن فرد با او مخالف است نشان می دهد که او درست می گوید.” ⁱⁱⁱ

اولین لایه مقاومت، عدم تمایل ما به دسته بندی است. هر یک از ما به شیوه خود احساس خاصی می‌کنیم، و این احتمال که عمیق‌ترین ویژگی‌های ما از تعداد محدودی از ویژگی‌ها سرچشمه می‌گیرد، این توهم را نفی می‌کند. اگر شخصیت‌های ما فقط در ترکیب ویژگی‌هایی که به آن‌ها قدرت می‌دهد، و در تجربیات زندگی تا حدی تصادفی که خود را در حافظه ما حک می‌کنند، تفاوت دارند، پس هیچ چیز در مورد ما منحصربه‌فرد نیست. توانایی ما برای دیدن ویژگی اصلی به عنوان مرکز روانشناسی خود به توانایی ما برای تصدیق این موضوع بستگی دارد که ما فردیت نداریم، موجوداتی عاریه ای هستیم که به ظاهر متفاوت بوده به زور شرایط ایجاد شده اند.

[توماس دی هارتمن] «از همان روزهای اول آقای گورجیف درباره این ضعف اصلی با ما صحبت کرده بود. دیدن آن و درک آن بسیار دردناک است، گاهی غیرقابل تحمل… انسان باید قدرتی را در خود بیابد که از این درد فرار نکند، بلکه جسورانه گونه دیگر را بچرخاند – یعنی گوش کند و حقیقت بیشتری را درباره خودش بپذیرد.» ^iv

با کنار آمدن با عدم فردیت خود، بر اولین مانع غلبه می کنیم و به مانع دوم برخورد می کنیم: ناتوانی در مشاهده خود. ویژگی اصلی در لحظه تحریک می شود و باعث ایجاد نگرش هایی می شود که در لحظه آشکار می شوند. ما زمانی می‌توانیم آن را به بهترین شکل ببینیم که بیشترین فعالیت را دارد، اما زمانی که خیلی فعال است ما عمیقا در خواب هستیم. یک اظهار نظر اتفاقی از یک تماشاگر؛ درک این موضوع که ما برای یک جلسه مهم دیر خواهیم کرد؛ ناامیدی به علت دیدن فروپاشی برنامه‌هایمان – همه اینها واکنش‌هایی را در درون ما ایجاد می‌کنند که مستقیماً با ویژگی‌های اصلی ما مرتبط است. برای مشاهده آنها باید ناظری جدا از آنها ایجاد کنیم. ما باید یاد بگیریم که در زمان واقعی ببینیم.

توانایی رو به رشد ما برای مشاهده خود ما را در مقابل مانع سوم قرار می دهد: دست کم گرفتن عمق ویژگی اصلی. با بیزاری از آنچه می بینیم، وسوسه می شویم آنچه را که می بینیم حذف کنیم. ما عجله می کنیم تا علف های هرز را بدون توجه به ریشه آنها برچینیم. اما از آنجایی که ویژگی اصلی بدون آسیب رساندن به روانشناسی ما حذف نمی شود – همانطور که هاب چرخ را نمی توان بدون آسیب رساندن به چرخ حذف کرد – بنابراین به ناچار ویژگی اصلی کار بر روی ویژگی اصلی را بر عهده می گیرد. فردی با ویژگی غرور این تشخیص را به این معنا تفسیر می کند که باید غرور را از بین ببرد و کامل شود. کسی که دارای ویژگی اصلی تسلط است برنامه ریزی می کند که چگونه بر ویژگی خود مسلط شود. فردی با ویژگی اصلی قدرت، [برنامه ریزی می کند]چگونه بر آن غلبه کند. بنابراین، مار دم خود را می خورد و ما به چرخش مکانیکی حول همان مرکز روانی ادامه می دهیم.

این دگرگونی ناامیدکننده، که به وسیله آن ما پیوسته در همان نقطه شروع قرار می گیریم، سرانجام ویژگی اصلی ما و همچنین فروتنی لازم برای کار آگاهانه با آن را برای ما آشکار می کند.

[بنت] «بالاخره، من شروع به درک چیزی کردم. گورجیف بیشتر و بیشتر از من [کار] خواسته بود. بعضی ها پوچ و حتی غیرممکن بودند. سرانجام متوجه شدم که می توانم و باید “نه” گفتن را یاد بگیرم. مثل یک نور کور کننده بود. ناتوانی در گفتن “نه” بزرگترین نقطه ضعف من بود. او این ضعف را تا حد شکست کشانده بود، بدون اینکه توضیح دهد چرا یا چه می‌کرد. البته او نمی‌توانست توضیح دهد، وگرنه خود تمرین از بین می‌رفت.»^v

یکی از شناخته شده ترین تصاویر ضعف اصلی در اسطوره یونانی آشیل نشان داده شده است.

مادر آشیل، الهه تتیس، او را در دوران کودکی اش از مچ پایش گرفته و در رودخانه استیکس غوطه ور می کند. آبهای جادویی هر جا که بدنش را لمس کنند او را آسیب ناپذیر می کند؛ همه جا به جز ناحیه ای که با دست غوطه ور او پوشیده شده است. نتیجتا، آشیل کاملا رویین تن می شود، در حالی که فقط پاشنه او در معرض حمله انسان باقی می ماند.

محل این آسیب پذیری معنادار است. از نظر فیزیکی، ما خطر را از طریق حواس پنج گانه خود درک می کنیم. چهار مورد از این موارد روی سر ما رو به جلو قرار دارند: چشم، بینی، دهان و گوش. پاشنه قسمتی از بدن ما است که دورتر از صورت، حواس و در نتیجه دورتر از نظارت ما قرار دارد. هر چیزی که از پاشنه ما به ما نزدیک شود، ما را غافلگیر خواهد کرد.

این آسیب پذیری فیزیکی آشیل با نقطه کور روانشناسی ویژگی اصلی مطابقت دارد. نابینایی یک نشان اساسی از ویژگی اصلی است. پیتر اوسپنسکی می‌گوید: «فرد به سختی می‌تواند ویژگی اصلی خود را پیدا کند، زیرا او در آن حضور دارد و اگر به او گفته شود، معمولاً آن را باور نمی‌کند.» ⁱⁱ ما با کور ماندن نسبت به آنچه رفتار ما را تعیین می کند، نسبت به عمیق ترین ویژگی های خود کور می مانیم مگر اینکه توسط شخص دیگری نشان داده شود. و در واقع، آشیل در نهایت بر اثر جراحت در همین نقطه، زمانی که یک تیر پاشنه او را سوراخ می کند، کشته می شود.

زخم پاشنه پا دردناک است اما کشنده نیست. آنچه که با پیکان آشیل را می کشد سم است، آغشته به خون هیدرا، هیولایی افسانه‌ای مار مانند با چندین سر. این هیولا نیز به ویژگی اصلی مربوط می شود، زیرا دارای ویژگی عجیبی است که اگر سر هر یک از آن بریده شود، دو سر دیگر از زخم تازه بیرون می زند. تصویر سرهای بی‌پایانی که از یک بدن بیرون می‌آیند، اصل ویژگی اصلی را منعکس می‌کند؛ کانونی که همه پره های روانشناسی ما از آن سرچشمه می گیرند.

ویژگی اصلی در مسیحیت باطنی

در کتاب تکوین، خداوند بهشتی را می آفریند و آن را پر از جانوران و گیاهان می کند. او حفظ آن را به آدم و حوا می سپارد. آنها می توانند از بهشت لذت ببرند به شرطی که از میوه درخت حیات و درخت علم به خیر و شر دوری کنند. مار آنها را وسوسه می کند که این فرمان را بشکنند و در نتیجه موجب هبوط آنها می شود.

علاوه بر از دست دادن بهشت، همه طرف های درگیر در این جنایت مجازات شخصی دریافت می کنند: آدم نفرین شده است که تا آخر عمر برای نان کار کند. حوا در بچه دار شدن رنج می برد. مار باید روی شکمش بخزد. خداوند به مار می‌گوید: «میان تو و زن، و بین نسل تو و نسل او دشمنی برقرارخواهم کرد. او سر تو را کبود خواهد کرد و تو پاشنه او را کبود خواهی کرد.

اشاره به پاشنه – نقطه کور بسیار محوری در اسطوره آشیل – ممکن است به طور تصادفی مغفول شود، اما تصویرهای مسیحی ارتدکس از این صحنه، آشکارا بر آن تاکید دارند. در ارائه “آخرین قضاوت”، آدم و حوا نشان داده می شوند که در برابر مسیح قاضی خم شده اند و برای گناه خوردن میوه ممنوعه طلب بخشش می کنند. یک مار بزرگ آماده است تا آدم را به قعر جهنم بکشد، اگر آدام مراقب پاشنه خود نباشد؛ زیرا نیش‌های مار همان جا را نشانه رفته است.

در داستان کتاب مقدس هبوط بشر، زمینه برای رستگاری آن بیان شده است. از طریق کار آگاهانه (نفرین آدم) و رنج داوطلبانه (نفرین حوا) می توان بهشت را دوباره به دست آورد. در کل، داستان عیسی – که زحمت می کشد و رنج می برد و در نهایت بهای نهایی ایثار را می پردازد – با تبدیل ضعف ویژگی اصلی به نقطه قوت، بهشت را باز می خرد.

به این ترتیب، مسیحیت باطنی نظریه پشت پا زدن به (دست کشیدن از) ویژگی اصلی را مطرح می کند، با این حال این بر عهده هر فرد است که این نظریه را به عمل تبدیل کند. از آنجا ویژگی اصلی از فردی به فرد دیگر متفاوت است، لذا قربانی کردن همان باید انجام شود. اول، کوری باید برطرف شود. فرد باید مرکز روانشناسی خود را از طریق مشاهده گسترده خود کشف کند. سپس باید بارها و بارها آن را ببیند و عواقب آن را متحمل شود. و تنها در این صورت است که فرد دانش و اراده لازم را برای دست کشیدن از آن خواهد داشت.

[گورجیف] «به محض اینکه به معنای این ایده پی بردم، انگار تناسخ پیدا کردم. بلند شدم و شروع کردم به دویدن در اطراف… بی آنکه بدانم دارم چه کار می کنم، درست مثل یک گوساله جوان. همه چیز به این ترتیب به پایان رسید که تصمیم گرفتم سوگند یاد کنم… دیگر هرگز از این دارایی ام استفاده نکنم.» ^vi