این نشانگر درهم شکستن یک توهم است. اگر او تا اواخر پنجاه سالگی شاخه‌ای از مدارس باستانی را در غرب را برپا نکرده است، احتمالا هرگز این کار را نخواهد کرد. پیروانی که امید به چنین تأسیسی داشته اند اکنون ترک می کنند. کسانی که باقی می مانند این کار را با این تصور انجام می دهند که تغییر و عدم قطعیت یک هنجار خواهد بود.

پس از انحلال مؤسسه، گورجیف تمرکز خود را از مدرسه به نوشتن تغییر می دهد. او طرح هایی را در مقیاسی بلندپروازانه ترسیم می کند که با مشکلات زیادی روبرو می شود. نوشته‌های او در نهایت با کمک شاگردانش، با درجات تکمیلی متفاوت و نه با رضایت کامل نویسنده‌شان منتشر می شوند.

علاوه بر این، گورجیف آهنگ سازی می کند. او برنامه های بیشتری را طراحی می کند. او گروه های مختلفی را در زمان های مختلف ایجاد می کند و با آنها بطور متفاوت کار می کند. به طور خلاصه، او تا پایان عمر روشهای مختلف را امتحان می کند که همان روح راه چهارم را بازتاب می دهد.

“سه راه” و راه چهارم

[گورجیف] «راه چهارم همانند روش مرتاض، راهب و یوگی هیچ شکل مشخصی ندارد… آن، هرگز راه دائمی نیست… و هیچ نهادی با آن مرتبط نیست. ظاهر می شود و ناپدید می شود، و توسط قوانین خاص خودش اداره می شود.» ⁱ

هر چهار راه به یک مقصد منتهی می شود: ایجاد وحدت در وجود انسان. آن سه مورد، «سنتی» در نظر گرفته می‌شوند زیرا تمام سنت‌هایی که می‌شناسیم را در بر می‌گیرند – بودیسم، مسیحیت، تصوف، هندوئیسم، و غیره. آنها وحدت را از طریق تمرکز بر بدن فیزیکی، احساسات و یا ذهن ایجاد می‌کنند.

[گورجیف] «اگر بشریت را به شکل… دایره های متحدالمرکز تصور کنیم، می توانیم چهار دروازه را در محیط دایره درونی تصور کنیم که افراد دایره [بیرونی] می توانند از طریق آنها نفوذ کنند. این چهار دروازه با چهار راه مطابقت دارد». ⁱ

سه روش سنتی، با نیاز به تغییر کامل زندگی آغاز می شود. شما یا باید به یک نظم [گروهی] بپیوندید که در یک راه خاص تخصص دارد یا اینکه معلمی که همیشه منزوی از دنیای بیرونی است را پیدا کنید; یک برادر مسیحی در کوه آتوس، یک صومعه بودایی در تبت، یک خانقاه صوفیان در ایران. شما نمی توانید به صورت پاره وقت در آنها شرکت کنید یا به تدریج وارد آنها شوید، یک تعهد کامل از همان ابتدا لازم است.

اما ما در ابتدا آنقدر کم می دانیم که ممکن است به راحتی راهی را انتخاب کنیم که برایمان مناسب نیست و زمان ارزشمند را از دست بدهیم. چه مدت می‌توانیم امیدوار باشیم که حتی قبل از شروع کار واقعی، صرفا برای جستجو صرف کنیم؟ شاید در اعصار گذشته که مدارس بیشتر با جامعه ادغام می شدند، این امکان وجود داشت .اما برای فردی که در عصر مدرن، ، با مسئولیت های خانوادگی و شغلی زندگی می کند این عملی نیست.

[گورجیف] «و شرایط واقعا ناامیدکننده می شد اگر امکان راه چهارم وجود نداشت…» ⁱ

راه چهارم سنتی نیست، به همین خاطر آشکار نیست. شما از آن خبر ندارید بنابراین نمی توانید آن را جستجو کنید. شخص با دلسرد شدن از رویکرد یک جانبه سه روش سنتی، ناخواسته به سمت راه چهارم گرایش پیدامی کند.

تمرکز بیش از حد بر روی بدن، بعد احساسی را که برای درک رفتار انسان بسیار مهم است، نادیده می گیرد. تمرکز بیش از حد بر احساسات، ماهیت کنجکاو ذهن را پنهان می کند و بسیاری از چیزها را بدیهی می داند. تمرکز بیش از حد بر ذهن به بحث های بیهوده و نظریه پردازی غیرعملی می انجامد. بنابراین یک جوینده معمولی راه چهارم این کاستی ها را احساس می کند بدون اینکه بداند جایگزینی وجود دارد.

و ما شواهد زیادی داریم که جویندگان حقیقت گورجیف دقیقاً این کار را انجام داده اند. آنها به صومعه های سه روش سنتی پیوسته اند و در هر کدام شرکت کرده ند، تا اینکه از ارایه وتوصیه های آنها خسته شده اند. آنگاه آموخته های خود را برداشته و به جستجوی خود ادامه داده اند.

در چنین تلاشی باید عنصری از زرنگی وجود داشته باشد. از یک سو، برای پیوستن به صفوف برادری، شما باید پیمان فداکاری کامل ببندید. از سوی دیگر، هنگامی که برادری، دیگر هدف شما برآورده نمی کند، باید این عهد را بدون عذاب وجدان بشکنید. تنها چنین رویکردی می تواند تنوع منابع گورجیف و نیز فقدان اخلاق مذهبی سنتی در ارائه او را توجیه کند.

[جان بنت] «گورجیف بارها گفته که او ایده های خاصی دارای منشاء “برادری” را گرفته و برای اهدافی استفاده کرده است که مورد تایید آن نبوده است.» i

گورجیف بدون توجه به تبعیت از مقامات مذهبی، بی توجه به خشنود ساختن هیچ عقیده ای، به دنبال حقیقت بود و تا زمانی که وجدانش به او نگفت که آن را یافته است، دست از کار برنمی داشت.

مواجهه احتمالی گورجیف با راه چهارم

پس گورجیف کی و کجا با راه چهارم روبرو شد؟ برای پاسخ دادن به این سوال، ما می بایست عمیق تر به تاریخچه ی راه چهارم نگاه کنیم. با این حال، اگر راه چهارم هرگز دائمی نیست، اگر هیچ موسسه ای به آن وصل نیست، پس احتمالاً با هر ناپدید شدن، نام خود را از دست می دهد. بنابراین ما نمی‌توانیم تاریخچه راه چهارم را با جستجوی ظواهر تاریخی اصطلاح «راه چهارم» مطالعه کنیم. ما باید روح آن را درک کنیم و برای ظواهر گذشته ی همان روح جستجو کنیم.

نام «جویندگان حقیقت» روح جستجوی حقیقت عینی را به تصویر می‌کشد که به هیچ سنت خاصی وابسته نیست. و ظاهراً نام «سارمونگ» نیز همینطور است.

برادری سارمونگ به عنوان راه چهارم

[جان بنت] «سارمون» یا «سارمان» را می توان به فارسی قدیم نسبت داد. این کلمه را می توان به سه صورت تفسیر کرد. یکی کلمه زنبور عسل است که همیشه نماد کسانی بوده است که عسل گرانبهای خرد سنتی را جمع آوری می کنند و آن را برای نسل های آینده حفظ می کنند … [معنی دیگر] مخزن اصلی سنت است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود… و معنای احتمالی دیگر «کسانی که به روشن شدگی رسیده اند» است.ⁱⁱ

اگر توصیف گورجیف از برادری سارمونگ را به معنای واقعی کلمه در نظر بگیریم، اصولا آن باید یک مکتب راه چهارم باشد. یک برادری که در 2500 سال قبل از میلاد تأسیس شد و تا قرن بیستم بدون وقفه عمل می کرد، آن برخلاف یک “روش” بوده و شکل مشخصی ندارد و با برخی قوانین خاص خود ظاهر و ناپدید می شود. این بدان معناست که اگر گورجیف یک برادری باستانی، مخفی و تا حد ممکن خاص را پیداکرده است، آن باید به یکی از سه راه تعلق داشته باشد.

اما اگر برادری سارمونگ یک مکتب راه چهارم نبود، پس گورجیف در کجا با راه چهارم روبرو شد؟

برای درک روح راه چهارم، باید وظیفه آن را درک کنیم، و برای درک این وظیفه ابتدا باید نحوه عملکرد روش های سنتی را درک کنیم.

اسطوره های کِشتی

اولین اشاره به یک کشتی، از حماسه گیلگمش می آید، داستانی که در کودکی گورجیف توسط پدرش برای او بازگو شده است. گمان می رود که گیلگمش در 2700 سال قبل از میلاد سلطنت می کرده. قدیمی ترین اشعار سومری در مورد گیلگمش مربوط به 2100-2000 قبل از میلاد است. یکی از این ارائه ها افسانه سیل است.

بنابراین درست حول و حوش زمانی که برادری سارمونگ تشکیل شد – و در همان منطقه – ما اولین داستان سیل را می یابیم.

[گورجیف]
«به تو می گویم، گیلگمش،
ازیک راز غم انگیز خدایان:
چگونه یک بار، با همدیگر ملاقات کردیم،
آنها تصمیم گرفتند که سرزمین شوروپک را زیر سیل ببرند.
آیا با چشمان تیزبین، چیزی به پدرش آنو نمی گوید،
یا به خداوند، انلیل بزرگ،
ویا به پخش کننده شادی، نمورو،
ویا حتی به شاهزاده عالم اموات اینوا،
پسرش اوبارا توت را پیش او خواند
به او گفت: برای خود یک کشتی بساز
نزدیکان خود را با خود بردار،
وهر چه پرندگان و حیوانات که می خواهی،
به طور غیرقابل برگشتی خدایان مصمم هستند،
تا سرزمین شوروپک را زیر آب ببرند.»

^iv بعدها تقریبا در همه فرهنگ‌های سراسر جهان در “افسانه سیل” تغییراتی ظاهر می‌شود: در اساطیر یونانی، در کتاب پیدایش، در متون هندو، در اساطیر نورس، در افسانه مایاها از آمریکای مرکزی…

معنای بیرونی این افسانه ها به سختی قابل باور است. ممکن است سیل‌های دوره‌ای وجود داشته باشد، اما بعید است که در بسیاری از فرهنگ‌های مختلف یک نفر آن‌ها را پیش‌بینی کند، غیرممکن است که این سیل ها کل جمعیت را از بین ببرند، و بنابراین بی‌اساس است که بشر به صورت دوره‌ای پاکسازی و بازسازی شود. پس این افسانه ها باید تمثیلی باشند.

آنگاه که وظیفه یک مدرسه راه چهارم تکمیل می شود، چه بر سر آن می آید؟

[جان بنت] «پس از مرگ گورجیف جناح های معمولی شروع به ظهور کردند. برخی طرفدار حفظ دقیق و بدون تغییر همه چیزهایی بودند که گورجیف گفته یا انجام داده بود. عده ای مطمئن بودند که او دستور خصوصی به آنها داده است که به آنها اجازه می دهد مستقل از بقیه کار کنند. و برخی هم آماده بودند تا همه چیز را فدای وحدت کنند. » ^vi

[ژان دی سالزمن] «وقتی معلمی مانند آقای گورجیف می رود، نمی تواند کسی جانشین او بشود. کسانی که می مانند نمی توانند همان شرایط را ایجاد کنند، ما فقط یک امید داریم: اینکه با هم چیزی بسازیم… بیایید این را هدف اصلی خود در آینده قرار دهیم.» ^vi

پیروان محافظه کارتر به دنبال رسمیت بخشیدن به آموزه گورجیف و حفظ آن برای نسل های آینده هستند. آنها رقص‌ها، موسیقی و نوشته‌های او را تقدیس می‌کنند.